κτενοφόρα

Φύλο αποκλειστικά θαλάσσιων οργανισμών, με ευρεία εξάπλωση, το οποίο παλαιότερα κατατασσόταν στα κοιλεντερωτά, μαζί με τα κνιδόζωα. Πρόκειται για ζώα με μορφή μέδουσας, στα οποία όμως η ακτινωτή συμμετρία έχει μετατραπεί σε αμφιακτινωτή με την παρουσία δύο κεραιών. Η ουσιώδης διαφορά μεταξύ κ. και κνιδοζώων είναι η απουσία κνιδοβλαστών από τα πρώτα, δηλαδή κυττάρων που προξενούν κνησμό, τα οποία συναντώνται αποκλειστικά στα κνιδόζωα. Αντίθετα, κύριο χαρακτηριστικό των κ. είναι η παρουσία κολλοβλαστών, συγκολλητικών δηλαδή κυττάρων, με τα οποία είναι προικισμένες οι κεραίες· οι κολλοβλάστες, οι οποίοι έχουν απιοειδή μορφή και φέρουν ινίδια με κοκκία γεμάτα με βλέννα, επιτρέπουν στα κ. να συλλαμβάνουν τη λεία τους. Το σώμα των κ. είναι ζελατινώδες, μεγέθους 3 χιλιοστών έως 50 εκ., και έχει σφαιρικό ή απιοειδές σχήμα, ενώ ορισμένοι αντιπρόσωποι του φύλου μοιάζουν με κορδέλες. Στερείται, γενικά, σκελετού, ενώ αποτελείται από το εξώδερμα και το ενδόδερμα, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται ζελατινώδης μεσεγχυματική ουσία (μεσογλοία). Η μεσογλοία αποτελείται κατά μεγάλο μέρος από νερό (95%) και περιέχει πολυάριθμες λείες μυϊκές ίνες, που επιτρέπουν τη συστολή του σώματος, και οι οποίες με μέγεθος μέχρι 5 εκ. είναι από τις μεγαλύτερες του ζωικού βασιλείου. Το σώμα των κ. είναι εφοδιασμένο με 8 επιμήκεις σειρές κτενίων –απ’ όπου προέρχεται η ονομασία του φύλου– αποτελούμενων από μακριά βλεφαρίδια, που εξυπηρετούν την κίνηση του οργανισμού και επιτρέπουν κάθετες μετακινήσεις. Τα περισσότερα κ. είναι διαφανή και άχρωμα, ενώ άλλα είναι χρωματιστά με χρώματα λιγότερο ή περισσότερο έντονα. Το πεπτικό σύστημα αυτών των ζώων αντιπροσωπεύεται από το στόμα, το οποίο μέσω του φάρυγγα οδηγεί στο στομάχι ή στη χοάνη· ακολουθεί ένα σύστημα αγωγών χρήσιμων για τις πεπτικές λειτουργίες, ενώ το πεπτικό σύστημα ανοίγει προς το εξωτερικό περιβάλλον με δύο εδρικούς πόρους. Το νευρικό σύστημα, όμοιο με αυτό των κνιδοζώων, περιλαμβάνει ένα υποδερμικό νευρικό πλέγμα, το οποίο είναι ιδιαίτερα πυκνό κατά μήκος των κτενίων, κάτω από τη στατοκύστη (όργανο ισορροπίας), και στις κεραίες. Τα κ. είναι ερμαφρόδιτα και σχηματίζουν προνύμφη τύπου κυδιπίδιο. Ωστόσο, λόγω των έντονων αναγεννητικών ικανοτήτων που εμφανίζουν, σε ορισμένα γένη παρατηρείται και μονογονική αναπαραγωγή, κατά την οποία ένας ολόκληρος οργανισμός αναγεννάται από ένα μικρό τμήμα του σώματος ενός ενήλικου ατόμου. Τα περισσότερα κ. είναι πελαγικά και τρέφονται με ζωοπλαγκτόν, ενώ ορισμένα είδη έρπουν στον βυθό, είναι δηλαδή βενθικά. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των κ. είναι ο βιοφωσφορισμός, ο οποίος οφείλεται σε εξειδικευμένα κύτταρα που βρίσκονται κάτω από τα κτένια. Τα κ. υποδιαιρούνται σε 5 τάξεις, ενώ από τα πιο κοινά γένη είναι το Cestus, το Beroe και το Pleurobrachia. Τα κτενοφόρα είναι θαλάσσιοι οργανισμοί που χαρακτηρίζονται από αμφιακτινωτή συμμετρία. Στα σχέδια: 1) Τυπικό δείγμα: Α) στόμα· Β) κτένια· Γ) κεραίες· Δ) στατοκύστη. 2) κολλοβλάστης· στη φωτογραφία, κτενοφόρο του είδους καλλιανίρα.

* * *

τα

ζωολ. φύλο υδρόβιων ασπόνδυλων που παλιότερα κατατάσσονταν μαζί με τα κνιδόζωα στα κοιλεντερωτά.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. ctenophora < cten(o)- (< κτείς, κτενός) + -phora (< -φόρα, ουδ. τού -φόρος < φέρω)].